· A MONARQUÍA ROMANA.
- Introdución
A monarquía romana (en latín, Regnum Romanum) foi a primeira forma política de goberno da cidade estado de Roma, desde o momento lendario da súa fundación o 21 de abril do 753 a. C., ata o final da monarquía no 509 a. C., cando o último rei, Tarquinio o Soberbio, foi expulsado, instaurándose a República romana.
As orixes da monarquía son imprecisos, aínda que parece claro que foi a primeira forma de goberno da cidade, un dato que parece confirmar a arqueoloxía e a lingüística. A mitoloxía romana vincula a orixe de Roma e da institución monárquica ao heroe troyano Eneas, quen, fuxindo da destrución da súa cidade, navegou cara ao Mediterráneo occidental ata chegar a Italia. Alí fundou a cidade de Lavinio, e posteriormente o seu fillo Ascanio fundaría Alba Longa, de cuxa familia real descenderían os xemelgos Rómulo e Remo, os fundadores de Roma.
- Reis lendarios de Roma
A historia lendaria dos reis romanos provén da historiografía antiga. Ata os propios autores romanos como Perico Livio advirten da imposibilidade de referir con exactitude feitos acaecidos en tempos tan antigos e que só se coñecían por lendas, pero, no entanto, gozan e recréanse narrando estas belas historias. Con todo boa parte da historiografía moderna non admite como históricos nin os nomes nin as biografías destes supostos reis romanos.
- Rómulo
753 a. C. ? 716 a. C.
43 anos
- Numa Pompilio
715 a. C. ? 674 a. C.
41 anos
- Tulio Hostilio
673 a. C. ? 642 a. C.
30 anos
- Anco Marcio
642 a. C. ? 617 a. C.
30 anos
- Tarquino Prisco
616 a. C. ? 579 a. C.
40 anos
- Servio Tulio
578 a. C. ? 535 a. C.
40 anos
- Tarquinio o Soberbio
535 a. C. ? 509 a. C.
26 anos
1. Os reis agrarios.
1º) Reinado de Rómulo.
Rómulo non só foi o primeiro rei romano, senón tamén o seu fundador, xunto ao seu xemelgo Remo. No ano 753 a. C., ambos comezaron a construír a cidade xunto ao Monte Palatino, cando, segundo a lenda, Rómulo matou a Remo por atravesar sacrílegamente o pomerium. Tras a fundación da urbe, Rómulo invitou a criminais, escravos fuxidos e exiliados para darlles asilo na nova cidade, chegando así a poboar cinco dos sete outeiros de Roma. Para conseguir esposas aos seus cidadáns, Rómulo invitou aos sabinos a un festival, onde raptou ás mulleres sabinas e levounas a Roma. Logo da consecuente guerra cos sabinos, Rómulo uniu aos sabinos e aos romanos baixo o goberno dunha diarquía xunto co líder sabino Perico Tacio.
Rómulo dividiu á poboación de Roma entre homes fortes e aqueles non aptos para combater. Os combatentes constituíron as primeiras lexións romanas, mentres que o resto convertéronse nos plebeyos de Roma, e de todos eles, Rómulo seleccionou a 100 dos homes de máis alto liñaxe como senadores. Estes homes foron chamados Pais, e os seus descendentes serían os patricios, a nobreza romana. Tras a unión entre romanos e sabinos, Rómulo agregou outros 100 homes ao Senado.
Tamén, baixo o reinado de Rómulo, estableceuse a institución de augúrelos como parte da relixión romana, así como a Comitia Curiata. Rómulo dividiu á xente de Roma en tres tribos: romanos (ramnes), sabinos (titios) e o resto (luceres). Cada tribo elixía a dez coviriae (curias, comunidade de homes), achegando ademais 100 cabaleiros e 10 centurias de infantes cada unha, conformando así a primeira lexión de 300 xinetas e 3.000 infantes. Ocasionalmente podía convocarse unha segunda lexión en caso de urxencia.
Logo de 38 anos de reinado, Rómulo librara numerosas guerras, estendendo a influencia de Roma por todo o Lacio e outras áreas circundantes. Pronto sería recordado como o primeiro gran conquistador, así como un dos homes máis devotos, da historia de Roma. Tras a súa morte aos 54 anos de idade, foi divinizado como o deus da guerra Quirino, honrado non só como un dos tres deuses principais de Roma, senón tamén como a propia cidade de Roma divinizada.
-2º ) Reinado de Numa Pompilio
Tras a morte de Rómulo, o reinado da cidade recaeu sobre o sabino Numa Pompilio. Aínda que nun principio non desexaba aceptar a dignidade real, o seu pai convenceulle para que aceptase o cargo, para servir así aos deuses. Recordado pola súa sabedoría, o seu reinado estivo marcado pola paz e a prosperidade.
Numa reformou o calendario romano, axustándoo para o ano solar e lunar, engadindo ademais os meses de xaneiro e febreiro ata completar os doce meses do novo calendario. Organizou o territorio circundante de Roma en distritos, para unha mellor administración, e repartiu as terras conquistadas por Rómulo entre os cidadáns, á vez que se lle atribúe a primeira organización da cidade en gremios ou oficios.
Numa foi recordado como o máis relixioso de todos os reis, por encima ata do propio Rómulo. Baixo o seu reinado erixíronse templos a Vesta e Jano, consagrouse un altar no Capitolio ao deus das fronteiras Terminus, e organizáronse os flamen, as virxes vestales de Roma e os pontífices, así como o Collegium Pontificum. A tradición conta que durante o goberno de Numa un escudo de Júpiter caeu desde o ceo, co destino de Roma escrito nel. O rei ordenou facer once copias do mesmo, que foron reverenciadas como sacras polos romanos.
Como home bondadoso e amante da paz, Numa sementou ideas de piedade e de xustiza na mentalidade romana. Durante o seu reinado, as portas do templo de Jano estiveron sempre pechadas, como mostra de que non emprendera ningunha guerra ao longo do seu mandato. Tras 43 anos de reinado, a morte de Numa ocorreu de forma pacífica e natural.
-3º) Reinado de Tulio Hostilio
Fillo de Hersilia (que chegou a ser esposa de Rómulo) e Hostio Hostilio, Tulio Hostilio foi moi parecido a Rómulo en canto ao seu carácter guerreiro, e completamente oposto a Numa debido á súa falta de atención cara aos deuses. Tulio fomentou varias guerras contra Alba Longa, Fidenas e Veyes, de forma que Roma obtivo así novos territorios e maior poder. Foi durante o reinado de Tulio cando Alba Longa foi completamente destruída, sendo toda a súa poboación esclavizada e enviada a Roma. Desta forma, Roma impúxose á súa cidade materna como o poder hegemónico do Lacio.
Tanto desexaba Tulio novas guerras que ata fomentou outro conflito contra os sabinos, de forma que pode dicirse que foi durante o seu reinado cando o pobo romano adquiriu os desexos de novas conquistas á conta da paz. O rei sostivo tantas guerras que descoidou a atención ás divindades, polo cal, segundo sostén a lenda, unha praga abateuse sobre Roma, achándose o propio rei entre os afectados. Cando Tulio solicitou a axuda de Júpiter, o deus respondeu cun raio que reduciu a cinzas tanto ao monarca como á súa residencia.
A pesar da súa natureza belixerante, Tulio Hostilio seleccionou a un terceiro grupo de individuos que chegaron a pertencer á clase patricial de Roma, elixidos de entre todos aqueles que chegaran a Roma buscando asilo e unha nova vida. Tamén erixiu un novo edificio para albergar ao Senado, a Curia, que existiu durante cinco séculos tras a morte do rei, cuxo reinado chegou ao seu fin tras 31 anos de duración.
-4º) Reinado de Anco Marcio.
Tras a misteriosa morte de Tulio, os romanos elixiron ao sabino Anco Marcio, un personaxe pacífico e relixioso, para que os gobernase como novo rei. Era neto de Numa Pompilio e, como o seu avó, apenas estendeu os límites de Roma, loitando tan só en defensa dos territorios romanos cando foi preciso. Foi quen construíu a primeira prisión romana no outeiro do Capitolio.
Durante o seu reinado fortificouse o outeiro Janícula, na ribeira occidental do Tíber, para así brindar maior protección á cidade por ese flanco, construíndose así mesmo a primeira ponte sobre o río. Outras das obras do rei foi a construción do porto romano de Ostia na costa do Tirreno, así como as primeiras factorías de salgadura, aproveitando a ruta fluvial tradicional do comercio de sal (via salaria) que abastecía aos gandeiros sabinos. O tamaño da cidade incrementouse grazas á diplomacia exercida por Anco, que permitiu a unión pacífica de varias aldeas menores en alianza con Roma. Grazas a este método, conseguiu o control dos latinos, reacolléndoos no Aventino, e consolidando así a clase plebeya de Roma.
Tras 24 anos de reinado morreu posiblemente de morte natural, como o seu avó antes que el, sendo recordado como un dos grandes pontífices de Roma. Foi o último dos reis latino-sabinos de Roma.
2. Reis mercaderes
-1º) Reinado de Tarquinio Prisco
Tarquinio Prisco foi o quinto rei de Roma, e o primeiro de orixe etrusco, presumiblemente de ascendencia corintia. Tras emigrar a Roma, obtivo o favor de Anco, quen o adoptou como o seu fillo. Ao ascender ao trono, librou varias guerras vitoriosas contra sabinos e etruscos, dobrando así o tamaño de Roma e obtendo grandes tesouros para a cidade.
Unha das súas primeiras reformas foi engadir 100 novos membros ao Senado procedentes das tribos etruscas conquistadas, polo que o número de senadores ascendeu a un total de 300. Tamén ampliou o exército, duplicando o número de efectivos ata 6.000 infantes e 600 xinetes. Utilizou o gran botín obtido nas súas campañas militares para construír grandes monumentos en Roma. Entre estas obras destaca o gran sistema de rede de sumidoiros da cidade, a Cloaca Máxima, cuxo fin foi drenar as augas dun pequeno arroio do Tíber que adoitaban estancarse nos vales situados entre os outeiros de Roma. No lugar das antigas marismas, Prisco iniciou a construción do Foro Romano. Outra das innovacións do rei foi a creación dos Xogos Romanos.
O máis soado dos seus proxectos de construción foi o Circo Máximo, un gran estadio que albergaba carreiras de cabalos, que é ata a data o maior de todos os erixidos no mundo. Prisco continuou o Circo Máximo coa construción dun amorno-fortaleza sobre o outeiro do Capitolio, consagrado ao deus Júpiter. Desgraciadamente, foi asasinado tras 38 anos de reinado polos fillos do seu predecesor, Anco Marcio, antes ata de que o templo estivese acabado. O seu reinado é recordado ademais por introducir os símbolos militares romanos e os cargos civís, así como pola celebración do primeiro triunfo.
- 2º)Reinado de Servio Tulio
Tras a morte de Prisco, o seu xenro Servio Tulio sucedeulle no trono, sendo o segundo rei de orixe etrusco que gobernaba Roma. Como o seu sogro anteriormente, Servio librou varias guerras vitoriosas contra os etruscos. Utilizou o botín obtido nas súas campañas para erixir as primeiras murallas que cercasen os sete outeiros romanas sobre o pomerium, as chamadas murallas servianas. Tamén realizou cambios na organización do exército romano.
Alcanzou renome por desenvolver unha nova constitución para os romanos, con maior atención ás clases cidadás. Instituyó o primeiro censo da historia, dividindo ás xentes de Roma en cinco clases económicas, creando ademais a Asemblea centuriada. Utilizou así mesmo o censo para dividir a cidade en catro tribos urbanas, baseadas na súa localización espacial dentro da cidade, establecendo a Asemblea tribal. O seu reinado tamén destacou pola edificación do templo de Diana no outeiro do Aventino.
As reformas de Servio supuxeron un gran cambio na vida romana: o dereito a voto foi establecido con base na riqueza económica, polo cal gran parte do poder político quedou reservado ás elites romanas. Con todo, co tempo Servio favoreceu gradualmente ás clases máis desfavorecidas, para obter desta forma un maior apoio de entre os plebeyos, polo cal a súa lexislación pode definirse como insatisfactoria para a clase patricial. O longo reinado de 44 anos de Servio Tulio finalizou co seu asasinato nunha conspiración urdida pola súa propia filla Tulia e o seu marido Tarquinio, o seu sucesor no trono.
- 3º)Reinado de Tarquinio o Soberbio
O sétimo e último rei de Roma foi Tarquinio o Soberbio. Fillo de Prisco e xenro de Servio, Tarquinio tamén era de orixe etrusco. Foi durante o seu reinado cando os etruscos alcanzaron a cúspide do seu poder. Tarquinio usou a violencia, o asasinato e o terror para manter o control sobre Roma como ningún rei anterior utilizounos, derrogando ata moitas reformas constitucionais que estableceran os seus predecesores. A súa mellor obra para Roma foi a finalización do templo a Júpiter, iniciado polo seu pai Prisco.
Tarquinio aboliu e destruíu todos os santuarios e altares sabinos da Roca Tarpeya, enfureciendo desta forma ao pobo romano. O punto crucial do seu tiránico reinado sucedeu cando permitiu a violación de Lucrecia, unha patricia romana, por parte do seu propio fillo Sexto. Un parente de Lucrecia e sobriño do rei, Lucio Xuño Bruto (antepasado de Marco Xuño Bruto), convocou ao Senado, que decidiu a expulsión de Tarquinio no ano 510 a. C. Tarquinio puido recibir entón a axuda de Lars Porsena, quen no entanto ocupou Roma para o seu propio beneficio. Tarquinio fuxiu entón á cidade de Túsculo e posteriormente a Cumas, onde morrería no ano 495 a. C. Esta expulsión supuxo o fin da influencia etrusca tanto en Roma como no Lacio, e o establecemento dunha constitución republicana.
Tras a expulsión de Tarquinio, o Senado decidiu abolir a monarquía, convertendo a Roma nunha república no ano 509 a. C. Lucio Xuño Bruto e Lucio Tarquinio Colatino, sobriño de Tarquinio e viúvo de Lucrecia, convertéronse nos primeiros cónsules do novo goberno de Roma, o que a longo prazo lograría a conquista de case todo o mundo mediterráneo, e que perdurou durante case cincocentos anos ata a ascensión de Xullo César e César Augusto.
- Cargos públicos tras a monarquía
Para substituír o liderado dos reis, creouse expresamente un novo cargo co título de pretor (praetor, co significado de "líder"), que no ano 305 a. C. foi cambiado a cónsul. Inicialmente, o cónsul posuía todos os poderes que outrora pertencían ao rei, compartidos con outro colega consular. Os seus mandatos eran anuais, e cada cónsul podía vetar as actuacións ou decisións do seu colega.
Posteriormente, os poderes dos cónsules foron divididos, engadindo novas magistraturas que acapararon distintos poderes menores dos orixinais do rei. As primeiras delas foron as de pretor, que reunía as potestades xudiciais dos cónsules, e a de censor, que posuía o poder de controlar o censo.
Nove anos logo da expulsión de Tarquinio o Soberbio, os romanos crearon a magistratura de ditador, ao cal outorgábaselle a autoridade completa sobre todos os asuntos romanos, tanto civís como militares, non existindo apelación algunha ante as súas decisións. Este poder era tan absoluto que os romanos só se atrevían a designar un ditador en tempos de extrema urxencia, e sendo o seu mandato de tan só seis meses de duración.
Os poderes relixiosos do rei foron transferidos a dous novos cargos, o rex sacrorum e o pontifex maximus. O primeiro era o máis alto cargo relixioso de iure da República, sendo a súa única tarefa a de oficiar o sacrificio anual a Júpiter, un privilexio anteriormente reservado á figura do monarca. Con todo, o pontifex maximus (ou "máximo responsable da ponte sobre o río Tíber") era o cargo relixioso máis importante de facto, e quen posuía a maior parte da autoridade relixiosa do rei. Tiña o poder de convocar a todas as virxes vestales, flamines, pontífices e ata ao rex sacrorum. Este último cargo desaparecería finalmente a principios do século I a. C., recaendo as súas escasas competencias na figura do pontifex maximus.
- A volta ao sistema monárquico
Coa ascensión ao poder de Xullo César e o seu fillo adoptivo César Augusto asir á paulatina restauración do poder real. Xullo César foi elixido pontifex maximus e ditador vitalicio, o que na práctica conferíalle maiores poderes que os antigos reis. Tamén usaba calzado vermello, e Marco Antonio chegou a ofrecerlle unha diadema publicamente, aínda que a rexeitou con vehemencia.
Xullo César foi asasinado nos idus de marzo do 44 a. C. Durante o período entre o 28 e o 12 a. C., Augusto obtivo os poderes tribunicios, xunto aos cargos de pontifex maximus e princeps senatus, converténdose nun monarca de facto. Este foi o inicio do Principado, aínda que as institucións da República continuaron existindo como talles ata o Dominado. Ata en éraa bizantina, o Emperador compartía o título de cónsul con outro.
- Sociedade romana na monarquía.
A sociedade integrábase cunha clase alta ou nobreza, que estaba constituída polos patricios, que detentaban todos os privilexios; e unha clase baixa, a plebe, composta polos estranxeiros e veciños, que carecían de dereitos e non tiñan ningunha participación no goberno. Os plebeyos podían incorporarse a unha familia de patricios, en calidade de protexidos ou clientes, co cal lograban maior seguridade. Patricios e clientes reunidos, formaban o que se chamaba a gens.
Ademais atopábanse os escravos, que eran os prisioneiros de guerra e os plebeyos debedores, aos cales non consideráballos como persoas senón como cousas. Os que lograban a súa liberación mediante un pago, convertíanse en clientes.
Dentro da organización social, a familia ocupaba un lugar sobresaliente e constituía a institución máis sólida do estado. Estaba integrada por todos os que rendían culto ao mesmo antepasado, é dicir, non só, o pai, a nai e os fillos, senón tamén os clientes e os escravos.
De acordo co principio da patria potestade, o pai exercía a máxima autoridade sobre a familia, no entanto o cal, a muller gozaba de consideración e respecto, aínda que non participaba da vida política.
O matrimonio tiña carácter relixioso e era indisoluble, o que aseguraba a solidez da sociedade romana. Coa corrupción dos costumes durante a republica introduciuse o divorcio, que contribuíu á decadencia e a disolución da sociedade.
- As Clases Sociais en Roma Monárquica
Patricios: Formaban a aristocracia romana, o sector dirixente e privilexiado. Os únicos considerados como ?cidadáns romanos, con dereito a votar, ocupar os cargos políticos e relixiosos. Ademais eran o sector máis rico, dono das grandes extensións de terra.
Considerábanse descendentes dos fundadores de Roma e estaban organizados nun consolidado sistema familiar. As familias patricias agrupábanse en gens: integradas polos descendentes dun mesmo xenio, semidios, ao que veneraban. As gens agrupábanse da dez e formaban unha curia, congregación relixiosa das familias. Co tempo, as curias convertéronse en institucións políticas, as votacións realizábanse por medio delas (cada familia votaba dentro da curia á que pertencía). O nome de patricios deriva de patris (pai), e alude aos xefes das gens.
Clientes: Eran persoas que non pertencían a ningunha gens, estranxeiros ou refuxiados pobres, que se puñan balo a protección dun patricio. Este brindáballes axuda económica, defendíaos ante a lusticia e permitíalles participar das cerimonias relixiosas. A cambio, o cliente acompañábao na guerra e axudábao nalgúns traballos, ou en todo o que se lle solicitase. As familias patricias se enorgullecían de ter clientela importante ou numerosa.
Plebeios: A medida que a cidade romana crecía, apareceu un elemento social novo: a plebe. Integrábana os estranxeiros, os refuxiados e os clientes que se habían enemistado cos seus patróns. Consideráballos homes libres, pero non cidadáns, polo tanto achábanse excluídos da vida política e tamén relixiosa (non participaban do culto oficial). Antes das reformas de Servio Tulio, tampouco podían integrar o exército. Estáballes prohibido contraer matrimonio cos integrantes do patriciado.
Escravos: Atopábanse na escala inferior da sociedade. Dedicábanse ás tarefas serviles e non tiñan ningún dereito. Nos primeiros tempos de Roma formaban un grupo pouco numeroso, que se foi incrementando co desenvolvemento das conquistas e a expansión romana.
- O Goberno romano durante a Monarquía.
O goberno soamente podía ser exercido polos patricios, (imaxe: patricio romano) que eran os descendentes dos fundadores ou pais da cidade. Os patricios constituían unha aristocracia, integrada por un grupo reducido de familias, cuxos xefes formaban parte do Senado, que era a institución máis importante de Roma. Era presidido polo rei e á súa morte exercía transitoriamente o poder ata que elixía ao seu sucesor.
Ademais, existía a Asemblea do Pobo ou Comicios por curias, que era convocada polo rei para reunirse ao pé do Capitolio. Alí concentrábanse as trinta curias que agrupaban aos patricios e clientes dunha mesma zona.
A autoridade suprema era exercida polo rei que era, á vez, xefe militar, sumo sacerdote e xuíz supremo. Con todo, a monarquía era electiva e o seu poder estivo limitado polo Senado e A Asemblea do Poboo
-Organización Política
A Realeza: O rei elixido pola Asemblea, duraba no seu cargo para sempre. Á súa morte o poder volvía ao estado. O Senado designaba a un rei interino, mentres se elixía un sucesor.
O Senado: integrábano os xefes da familias patricias. As súas funcións nesa época eran esencialmente consultivas: asesor ao rei nas súas actividades.
A Asemblea ou Comicios por Curias: Formada exclusivamente polos cidadáns, as súas funcións eran variadas , desde as lexislativas (votar leis, declarar a guerra) e as xudiciais ata a elección dos reis. Cada familia votaba dentro da súa curia.
-A Economía romana durante a Monarquía.
A economía baseábase na explotación da terra, polo cal a maioría da poboación era de campesiños. As familias de maior fortuna posuían grandes rabaños de bueyes e carneiros.
Como medio de cambio utilizouse o gando, pecus, en latín, do que derivou a palabra pecunia, que significa diñeiro. Nos primeiros tempos a economía estivo limitada a estas manifestacións porque a vida dos romanos era primitiva e sinxela. Recentemente co proceso de expansión e conquista, estas características cambiaron para dar lugar ao luxo e os praceres. Roma converteuse entón nun parásito do Imperio.
Roma contou con algunhas riquezas minerais: as salinas na desembocadura do Tiber e minas de ouro e de prata. Estes recursos axudaron moito para que desde o seu comezos tivese unha actividade comercial importante.
Os homes da cidade dedicábanse ás artesanías, carpinteiros, ferreiros, e algúns tamén abastecía ao pobo de alimentos e útiles necesarios para a vida diaria, como carniceiros, panadeiros, tendeiros.
